Gryfice (niem. Greifenberg in Pommern) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, siedziba powiatu gryfickiego i miejsko-wiejskiej gminy Gryfice. Położone na Pobrzeżu Szczecińskim, nad rzeką Regą, w odległości 22 km od Morza Bałtyckiego. Według danych z 31 marca 2011 roku Gryfice miały 17 082 mieszkańców. Według danych z 1 stycznia 2009 miasto pod względem ludności znajdowało się na 13. miejscu w województwie i na 274. miejscu w kraju.
Gryfice są lokalnym ośrodkiem usługowo-przemysłowym, a także węzłem komunikacyjnym, w którym zbiegają się trzy drogi wojewódzkie i linia kolejowa. Miasto stanowi centrum administracyjne powiatu – znajdują się tu m.in. starostwo, sąd rejonowy, prokuratura rejonowa, komenda powiatowa Policji i Państwowej Straży Pożarnej.
źródło: wikipedia
Gryfice (przy współrzędnych 53°55′N 15°12′E) leżą w północnej części woj. zachodniopomorskiego, w środkowej części powiatu gryfickiego, w środkowo-wschodniej części gminy Gryfice.
Miasto położone jest na Równinie Gryfickiej, jednym z mezoregionów Pobrzeża Szczecińskiego. Gryfice leżą nad rzeką Regą i są oddalone ok. 22 km od Morza Bałtyckiego.
Historycznie Gryfice były położone w północnej części Pomorza Tylnego, od 1723 roku w powiecie greifenberdzkim (dziś gryfickim); od 1816 do 1945 roku w prowincji Pomorze; do 1938 r. w rejencji szczecińskiej następnie przez 7 lat w rejencji koszalińskiej; w latach 1946-1998 w województwie szczecińskim, a od 1 stycznia 1999 roku w województwie zachodniopomorskim.
Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 12,4 km². Rozciągłość zabudowań miejskich w kierunku południkowym wynosi ok. 2,6 km, a w kierunku równoleżnikowym ok. 2,7 km.
źródło: wikipedia
Na terenie Starego Miasta, w latach 60. XX w. przeprowadzone zostały doraźne badania powierzchniowe, a od ok. 20 lat specjalistyczne badania archeologiczne. Wykonywane były w czasie robót budowlanych, w trakcie których zmodernizowano infrastrukturę. W kilku partiach Starego Miasta odkopano źródła materialne, z okresu późnego średniowiecza. Tuż przy ul. Wałowej, w południowej jej części odkopano relikty muru miejskiego oraz zarejestrowano poziom osadowy fosy. Fragmenty fortyfikacji miejskich odkopano również przy ul. Klasztornej.
Dalsze odkrycia zarejestrowały warstwy kulturowe przy ul. Niepodległości (XIV-XV w.) natomiast przy ul. Ks. S. Ruta – sondaże i wykopy liniowe odsłoniły fragmenty drewnianego moszczenia, które były wykonane z dranic i belek. Według archeologów stanowiły one część ulicy oraz fragmenty zabudowy mieszkalno-gospodarczej (XIII-XIV w.)
Współczesny plan katastralny Gryfic wyraźnie ujmuje akcenty staromiejskiej zabudowy. Wchłonięte zostały one przez nowożytne elementy zabudowy od południa, zachodu i północy miasta. Stare miasto o wrzecionowatym kształcie obejmuje obszar obecnego śródmieścia – zajmuje przestrzeń o obwodzie 650 m i od 200-350 m rozpiętości, z regularną siatką ulic podłużnych, tj. Wojska Polskiego i Niepodległości oraz poprzecznych – Podgórnej, Kościelnej, Strzeleckiej, Młyńskiej, Szewskiej, Brackiej i Nadrzecznej, przecinających się pod kątem prostym. Granicę Starego Miasta natomiast wyznaczają ulice: Wałowa, Murarska, Klasztorna, Nabrzeżna i Leśna.
Centralną część tego układu wyznaczał do sierpnia 2010 r. – prostokątny rynek (84 x 80 m) z kościołem farnym (kościół WNMP) i przedzielonym wąskim pasem zabudowy. Po przebudowie – w kształt dawnego rynku została wtopiona niecka typu ablacyjnego. Staromiejski układ urbanistyczny jest charakterystyczny dla typu rzędowego, spotykanego w pomorskich miastach portowych.
Plan powstały podczas lokacji miasta w 1262 r. na prawie lubeckim uległ zmianie, o czym świadczy obecność centralnego placu, który przez wiele stuleci spełniał funkcję miejsca targowego. W lubeckim układzie urbanistycznym rolę tę piastowała główna ulica (cecha charakterystyczna dla prawa lubeckiego), podobnie jak to ma miejsce w układzie urbanistycznym Gdańska (Długi Targ). Po zmianach, które najprawdopodobniej powstały na skutek budowy kościoła farnego, usytuowania głównego rynku i późniejszej budowy miejskiego ratusza – układ ten przetrwał do XVII w. Maria Miśkiewicz na łamach swojej publikacji Europa wczesnego średniowiecza. V-XIII wiek wskazywała, że w XIII w., w miastach przebudowywano założenia urbanistyczne na skutek pojawienia się rynków wewnątrz (łac.) civitas.
Jeszcze do XIX w. miasto usytuowane na obszarze Starego Miasta było obwarowane murami obronnymi, które zostały wzmocnione dodatkowo wałem ziemnym (XVII w.), poza odcinkiem od strony południowo-zachodniej. Dalsze umocnienia nastąpiły w 1807 r. Od połowy XIX w. rozpoczęto ich powolną rozbiórkę na skutek ich nieprzydatności i rozbudowy urbanistycznej miasta.
Powolna rozbudowa ośrodka nastąpiła już w II poł. XVII w. o przedmieście kamieńskie i trzygłowskie (na południe i południowy wschód od miasta), także o tzw. Nowe Miasto w I poł. XIX w. (dziś Osiedle XXX-lecia PRL na prawobrzeżu rzeki Regi – strona wschodnia) oraz dalsze w stronę zachodnią i północną, szczególnie po 1945 r. Ostatecznie rozbudowa w 2008 r. osiągnęła obszar 1240 ha przy rozciągłości zabudowań miejskich w kierunku południkowym – ok. 2,6 km i równoleżnikowym – ok. 2,7km.
Regularną zabudowę Greifenberga (dziś Gryfice), która objęła stopniowo wszystkie strony Starego Miasta, można datować na pierwszą dekadę XX w. Do tego celu wykorzystano dawne trakty, które zmieniono w ulice[6]. We współczesnej zabudowie nieregularny układ urbanistyczny miasta obserwujemy szczególnie na jego obrzeżach. Dominuje tu budownictwo mieszkalne wielorodzinne (typ blokowisk osiedlowych) i jednorodzinne.
Na uwagę zasługuje niezrealizowana do końca koncepcja przebudowy miasta, według planu prof. dr Hermanna Jansena, znanego europejskiego architekta, który dla miasta Greifenberg (dziś Gryfice) stworzył nowy projekt zabudowy (19-22 marca 1928 r.) W koncepcji H. Jansena założony został harmonijny układ miasta w kierunku wschodnim, południowym i zachodnim. Projekt zakładał rozbudowę dotychczasowych i budowę nowych osiedli mieszkaniowych, z uwzględnieniem dodatkowych obszarów zielonych, których H. Jansen był zwolennikiem.
Północna część miasta miała być przeznaczona na tzw. część przemysłową, w której już funkcjonowała m.in. miejscowa cukrownia. Stare Miasto miało być otoczone pasem zieleni, na wschodzie obejmując park miejski, cmentarz, promenadę, na zachodzie natomiast pas ogrodów rozbudowany o już istniejący tzw. "ogród różany" (niem.) Rosengarten). Projekt rozbudowy i przebudowy miasta zakładał również zmianę dotychczasowych ciągów komunikacyjnych, budowę obwodnicy i nowej przeprawy mostowej. Do dziś w Muzeum Architektury Politechniki w Berlinie (niem. Architekturmuseum der Technischen Universität) zachowało się 8 projektów tegoż autora, które tyczyły miasta Greifenberg in Pommern (dziś Gryfice).
W Gryficach obecnie jest 114 ulic, 3 ronda (koło bramy Wysokiej im. księcia Warcisława III, u zbiegu ulic Kościuszki i Ks. St. Ruta oraz Mickiewicza i 3–Maja) i 1 plac – Zwycięstwa. Miasto podzielone jest na cztery osiedla, wśród których dominują dwa – os. Słoneczne (osiedle nr 1) i os. XXX-lecia PRL (osiedle nr 3).
Plan Starego Miasta z 1930 r.
źródło: wikipedia
